Γράφει ο Κος Κορτσινίδης Παύλος
MSc ΙΕΚ ΞΥΝΗ Τομεας Τουρισμού & Επισιτιμού
Τι είναι οι διοξίνες;
Οι διοξίνες ανήκουν σε μια επικίνδυνη ομάδα χημικών ουσιών γνωστή ως οργανικοί μολυντές. Όταν οι διοξίνες εισέρχονται στο περιβάλλον ή στο σώμα παραμένουν εκεί εξαιτίας της ικανότητάς τους να διαλύονται στα λίπη και της στέρεης χημικής τους σταθερότητας. Ο χρόνος ημίσειας ζωής τους στο σώμα είναι κατά μέσο όρο 7 χρόνια. Στο περιβάλλον οι διοξίνες τείνουν να συσσωρεύονται στην τροφική αλυσίδα. Όσο πιο ψηλά ανεβαίνει κανείς στην τροφική αλυσίδα τόσο μεγαλύτερη και η συγκέντρωση διοξινών.
Οι διοξίνες είναι κυρίως παραπροϊόντα από βιομηχανικές διαδικασίες αλλά μπορούν να προκύψουν και από φυσικές διαδικασίες όπως εκρήξεις ηφαιστείων και πυρκαγιές δασών.
Οι διοξίνες είναι άχρηστα παραπροϊόντα μιας μεγάλης ομάδας διεργασιών όπως τήξη, λεύκανση του πολτού του χαρτιού και η παραγωγή εντομοκτόνων και φυτοφαρμάκων. Σε επίπεδο απελευθέρωσης διοξινών στο περιβάλλον τα στερεά απόβλητα είναι το χειρότερο μέσο εξαιτίας της μειωμένης καύσης. Οι διοξίνες βρίσκονται σε όλα τα μέσα, αέρας, νερό, χώμα και φαγητό, κυρίως γαλακτοκομικά προϊόντα, κρέας, ψάρια και οστρακοειδή. Οι υψηλότερες συγκεντρώσεις βρίσκονται στο έδαφος και στα ζώα. Πολύ χαμηλότερες συγκεντρώσεις περιέχονται στο νερό και στον αέρα. Εκτεταμένες αποθήκες αποβλήτων εργαστηριακών λαδιών με υψηλές συγκεντρώσεις διοξινών βρίσκονται παντού στον κόσμο. Η μακρόχρονη αποθήκευση μπορεί να οδηγήσει σε απελευθέρωση διοξίνης και μόλυνση των τροφίμων και των ανθρώπων.
Τι συμβαίνει όταν οι διοξίνες απελευθερώνονται στο περιβάλλον;
Όταν οι διοξίνες απελευθερώνονται στον αέρα μετεφέρονται στην ξηρά, στην επιφάνεια του νερού και στα φυτά. Επειδή είναι αδιάλυτες στο νερό, όταν έρχονται σε επαφή με αυτό ενώνονται μεταξύ τους και καταλήγουν στον πυθμένα. Τα ζώα καταναλώνουν διοξίνες που βρίσκονται στα φυτά, στον αέρα, στο νερό, στον πυθμένα και στο έδαφος. Δύσκολα αποδομούνται στο σώμα και αποβάλλονται με αργό ρυθμό. Συνήθως οι συγκεντρώσεις τους αυξάνονται όσο ανεβαίνουμε στην τροφική αλυσίδα-για παράδειγμα οι διοξίνες των φυτών συγκεντρώνονται στον οργανισμό των φυτοφάγων ζώων και από εκεί καταλήγουν σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις στον οργανισμό των σαρκοφάγων ζώων. Επειδή οι διοξίνες δεν διαλύονται εύκολα στο νερό συγκεντρώνονται στο λιπώδη ιστό των ζώων.
Πως μπορεί να εκτεθεί κανείς σε διοξίνες;
Οι διοξίνες βρίσκονται στο περιβάλλον αρκετό καιρό και γι’αυτό έχουν εξαπλωθεί. Για το γενικό πληθυσμό η έκθεση σε διοξίνες συμβαίνει μέσω της διατροφής, με το 95% της πρόσληψης για έναν τυπικό ενήλικα να προέρχεται από τα ζωικά λίπη που βρίσκονται στα ψάρια, στο κρέας και στα γαλακτοκομικά προϊόντα. Μικρότερες ποσότητες διοξινών προέρχονται από την εισπνοή μολυσμένου αέρα, από απρόσεκτη κατανάλωση μολυσμένου χώματος και από το δέρμα μέσω της επαφής. Η συνολική πρόσληψη διοξινών για κάθε άνθρωπο εξαρτάται από τον αριθμό των παραγόντων, από την ποσότητα και το χρόνο έκθεσης στις διοξίνες (π.χ. διατροφικές συνήθειες) και την συγκέντρωση των διοξινών στα μέσα που έχουν μολυνθεί (π.χ. τροφή, νερό αέρας, χώμα). Οι άνθρωποι που η διατροφή τους αποτελείται από τοπικά προϊόντα μπορεί να έχουν περισσότερη ή και λιγότερη έκθεση σε διοξίνες από τους ανθρώπους που τρέφονται από προϊόντα της παγκόσμιας αγοράς. Περιοχές στις οποίες ελευθερώνονται διοξίνες στο περιβάλλον η στην τροφική αλυσίδα (π.χ. σκουπιδότοποι) αυξάνουν σημαντικά την έκθεση σε διοξίνες.
Ποιές είναι οι επιπτώσεις των διοξινών στην υγεία;
Έρευνες δείχνουν ότι υψηλές συγκεντρώσεις διοξινών μπορούν να επηρεάσουν την ομαλή ανάπτυξη και λειτουργία του οργανισμού. Υπάρχουν πολλές δυσκολίες στη αξιολόγηση των επιπτώσεων των διοξινών στην υγεία. Η βραχυχρόνια έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις μπορεί να οδηγήσει σε Chloracne (χαρακτηριστική ακμή στο δέρμα), σκούρες κηλίδες και ηπατοτοξικότητα. Η μακροχρόνια έκθεση έχει συσχετισθεί με διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος, του αναπνευστικού, του γαστρεντερικού, του νευρικού, του ενδοκρινικού και του αναπαραγωγικού. Χρόνια έκθεση ζώων σε διοξίνες έχει οδηγήσει σε διάφορους τύπους καρκίνου. Υπάρχει ένα συγκεκριμένο όριο έκθεσης κάτω από το οποίο ο κίνδυνος για καρκίνο είναι αμελητέος. Έρευνες σε ζώα έχουν δείξει ότι η σοβαρότητα των επιπτώσεων εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως δόση, ηλικία, φύλο και το είδος των ζώων.
Πως μπορεί να μειώσει κανείς την έκθεση σε διοξίνες;
Ακολουθώντας μια ισορροπημένη, πλούσια σε θρεπτικά συστατικά και χαμηλή σε λιπαρά διατροφή μειώνεται η πρόσληψη λιπαρών και επομένως η έκθεση σε διοξίνες για τους περισσότερους ανθρώπους. Συστήνεται η κατανάλωση τροφών χαμηλών σε λιπαρά, όπως ψάρια, άπαχο κρέας και γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλά σε λιπαρά. Επίσης πρέπει να αφαιρείται το ορατό λίπος από το κρέας και οι πέτσες από ψάρια και πουλερικά. Το μητρικό γάλα αποτελεί επίσης πηγή έκθεσης σε διοξίνες. Όμως τα οφέλη του θηλασμού υπερτερούν έναντι των πιθανών κινδύνων. Σημαντικό ρόλο εξάλλου σε αυτό έχει η διατροφή της εγκύου ώστε να αποφευχθεί η συγκέντρωση μεγάλης ποσότητας διοξινών στο γάλα. Το κάψιμο των σκουπιδιών και το κάπνισμα οδηγούν σε απελευθέρωση διοξινών γι’αυτό και οι άνθρωποι που καίνε τα σκουπίδια τους ή καπνίζουν θέτουν σε κίνδυνο τόσο τους ίδιους όσο και τους γύρω τους.
